Fikir yapısı olarak Abdülhamid'i, İslamcı, Osmanlıcı, Türkçü'den ziyade devletçi olarak nitelen-dirmek daha doğrudur. Eski Türk devlet geleneği anlayışını örnekleriyle şahsında yaşatan II. Ab-dülhamid, Tanzimat'ı devleti yeniden canlandırma çabaları, bir ihya hareketi olarak değerlendir-mekte, babasını da bu yüzden "muhyi-i devlet" olarak adlandırmaktadır. Türk devlet anlayışının en büyük temsilcilerinden biri olarak dinden önce devleti düşünmüştür. Devlet olmazsa dini mu-hafaza etmenin de mümkün olamayacağını biliyordu. Osmanlı İmparatorluğu'nu harap bir kervansaray olarak düşünüyordu ve onun her an yıkılmak teh-likesinde olduğunu biliyordu. Bunun için halka ve devlet adamlarına sinmiş bedbinliği ve ümitsiz-liği giderip devletin yaşamasından ümidini kesen insanımızı harekete geçirmeyi hedef edinmişti. İlim ve teknikte çağın çok gerisinde kaldığımızı anlayarak her şeyi ile Batıyı taklit etmeyi çare ola-rak gören Tanzimat devri aydınlarından ayrılmıştır.